สารอาหาร

สารอาหาร คือ สารประกอบทางเคมีที่ร่างกายนำมาใช้ในการสร้างเสริมและซ่อมแซมเนื้อเยื่อ และทำให้เซลล์มีพลังงานที่จะส่งสัญญาณกลับไปกลับมา เพื่อก่อให้เกิดปฏิกิริยาเคมีเพื่อการทำกิจกรรมพื้นฐานที่สำคัญของร่างกาย

ได้แก่ การหายใจ การเคลื่อนไหว การกำจัดของเสีย การคิด การมองเห็น การได้ยิน การดมกลิ่น การลิ้มรสอาหาร และการทำทุกสิ่งตามกระบวนการธรรมชาติเพื่อให้ร่างกายดำรงชีวิตอยู่ได้

สารอาหารแบ่งออกเป็น 2 กลุ่มใหญ่ๆ คือ

สารอาหารหลักที่ร่างกายต้องการเป็นจำนวนมาก (Macronutrients) ได้แก่

• โปรตีน
• ไขมัน
• คาร์โบไฮเดรต
• น้ำ

ซึ่งเป็นสารอาหารหลักที่ร่างกายต้องการในปริมาณมาก ตัวอย่าง ผู้ใหญ่ชาย/หญิง ต้องการปริมาณ โปรตีนวันละ 57 กรัม/วัน และจะแตกต่างกันตามช่วงวัยต่างๆ เช่น

• วัยรุ่นชายอายุ 9-12 ปี   ต้องการโปรตีน  40 กรัม/วัน
• วัยรุ่นชายอายุ 13-15 ปี ต้องการโปรตีน  58 กรัม/วัน
• วัยรุ่นชายอายุ 16-18 ปี ต้องการโปรตีน  63 กรัม/วัน

เนื่องจากวัยรุ่นมีกิจกรรมที่ต้องทำมากกว่า วัยผู้ใหญ่ และร่างกายกำลังเจริญเติบโต ดังนั้น จึงต้องการโปรตีนมากกว่าผู้ใหญ่ (ข้อมูลจาก : คำแนะนำของปริมาณสารอาหารที่คนไทยควรได้รับต่อวัน ปี 2546 โดยกองโภชนาการ กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข-รายละเอียดใน บทที่ 4)

สารอาหารจำเป็น (ที่ร่างกายต้องการจำนวนน้อย) Micronutrients ได้แก่

วิตามิน และเกลือแร่ โดยร่างกายมีความต้องการสารอาหารในกลุ่มนี้น้อยมาก เช่น จากค่าสารอาหารที่แนะนำให้บริโภคประจำวัน (Thai Recommended Daily Intakes- Thai RDI)

ได้แนะนำปริมาณวิตามิน C สำหรับคนไทยอายุตั้งแต่ 6 ปีขึ้นไป วันละ 60 มิลลิกรัมส่วนวิตามิน บี 12 และโฟเลท ร่างกายมีความต้องการในปริมาณที่น้อยมากๆ โดยคิดเป็นหน่อวยไมโครกรัม (มคก.)

สารอาหารที่จำเป็นต่อร่างกายตามหลักโภชนาการ คือ สิ่งหนึ่งที่มีความพิเศษมากๆ กล่าวคือ

– ร่างกายไม่สามารถผลิตขึ้นเองได้ จำเป็นต้องได้รับจากอาหารหรืออาหารเสริม .

– ทำให้เกิดโรคที่เกี่ยวข้องกับการขาดสารอาหารชนิดนั้นๆ เช่น คนที่ร่างกายขาดวิตามินซี จะเป็นโรคเลือดออกตามไรฟัน เช่นเดียวกัน การได้รับสารอาหารชนิดนั้นๆ อย่างเพียงพอ ก็จะป้องกันโรคขาดสารอาหารชนิดดังกล่าวได้

– ไม่ใช่สารอาหารทุกอย่างจะจำเป็นสำหรับสัตว์ทุกชนิด เช่น วิตามินซีเป็นสารอาหารที่จำเป็นสำหรับมนุษย์ แต่ไม่จำเป็นสำหรับสุนัข

เพราะร่างกายของสุนัขสามารถผลิตวิตามินซีได้เอง โดยสารอาหารที่จำเป็นสำหรับมนุษย์นั้น ได้แก่ วิตามิน เกลือแร่ กรดอะมิโน และกรดไขมัน

ภาวะทางโภชนาการ เป็นวลีที่ใช้กล่าวถึงสภาวะซึ่งเกี่ยวข้องกับการกินอาหาร เช่น คนที่ไม่ได้รับสารอาหารหรือแคลอรี่ตามที่ร่างกายต้องการอย่างเต็มที่จะถูกเรียกว่า “มีภาวะทุพโภชนาการ” ซึ่งหมายถึง ภาวะทางโภชนาการของคนๆ นั้นไม่ดี ซึ่งอาจเกิดจาก

ร่างกายได้รับสารอาหารไม่เพียงพอ โดยอาจเกิดจากการขาดแคลนอาหาร หรือการตั้งใจอดอาหาร เนื่องจากรูปแบบการกินที่ผิดปกติ

หรือเพราะมีบางสิ่งบางอย่างในชีวิตมารบกวนจนทำให้ไม่รู้สึกอยากอาหาร เช่น คนชราอาจมีความเสี่ยงต่อภาวะทุพโภชนาการเนื่องจากไม่มีฟัน หรืออาจเป็นเพราะต้องใช้ชีวิตตัวคนเดียว และลืมกินอาหาร 

– ร่างกายได้รับสารอาหารเพียงพอ แต่ยังขาดสารอาหารบางอย่างที่จำเป็น เช่น วิตามินซี

– ความผิดปกติของกระบวนการเผาพลาญอาหารของร่างกาย ซึ่งทำให้ร่างกายไม่สามารถดูดซึมสารอาหารไปใช้งานได้อย่างเต็มที่

– มีการใช้ยาบางอย่างซึ่งทำให้ร่างกายไม่สามารถได้รับประโยชน์จากสารอาหาร เช่น คนที่ดื่มเหล้าจนติดเป็นนิสัย ร่างกายมักขาดสารอาหาร เนื่องจากแอลกอฮอล์ไปมีผลทำให้ความอยากอาหารลดลง และไปรบกวนกระบวนการเผาพลาญอาหารของร่างกาย

โดยแพทย์จะมีหลากหลายวิธีที่สามารถประเมินภาวะโภชนาการของคุณได้ เช่น

– ตรวจเช็คประวัติทางการแพทย์ เพื่อดูว่าคุณมีปัญหาหรืออุปสรรคใดๆ (เช่น การใส่ฟันปลอม) ซึ่งทำให้กินอาหารบางชนิดได้ลำบาก

หรือมีโรคที่ทำให้ร่างกายไม่สามารถดูดซึมสารอาหารจากกระบวนการเผาพลาญอาหารของร่างกายหรือไม่
.

– ตรวจร่างกาย เพื่อดูว่ามีสัญญาณเตือนของอาการขาดสารอาหารหรือไม่ เช่น เส้นผม และดวงตาแห้ง ขาดน้ำหล่อเลี้ยง (อาการของโรคขาดวิตามิน)

ลักษณะท่าทางโค้งงอ (อาการของโรคขาดแคลเซียม) หรือผอมมากๆ (ได้รับอาหารไม่เพียงพอ หรือมีโรคภัยไข้เจ็บ)
.
– ตรวจเลือดและปัสสาวะ ซึ่งทำให้ทราบสัญญาณเตือนของการขาดสารอาหารได้ แต่เนิ่นๆ เช่น เลือดจาง เนื่องจากเซลล์เม็ดเลือดแดงขาดธาตุเหล็ก

Cr. คู่มือโภชนาการเพื่อสุขภาพที่ดีขึ้น